مذاکرات هسته ای، از ابتدا تا کنون
حدود 10 سال از آغاز مذاکرات هسته ای بین
ایران و کشورهای موسوم به 1+5 می گذرد، مذاکراتی که شروع آن با ادعای منافقین در
مرداد 81، مبنی بر فعالیت های هسته ای ایران در سایت های نطنز و اراک بود و راهی
12 ساله و پر فراز و نشیب را پیمود.
مرور سیر طولانی و پر پیچ و خم مذاکرات هسته ای ایران و 1+5، هدف این یادداشت نیست
بلکه هدف، مروری بر نتایج مذاکرات در طول این 12 سال است و این سوال که آیا اساسا
دیپلماسی لبخند و عقب نشینی بیشتر نتیجه داده است یا دیپلماسی مقاومت؟
برای بررسی بهتر مسیر پیموده شده تا کنون، می توان 3 مقطع برای مذاکرات مشخص کرد
که به آن ها اشاره می شود:
مقطع اول: زمانی که مذاکرات هسته ای آغاز شد، دولت موسوم به اصلاحات بر سر کار بود
و حسن روحانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی وقت، هدایت سیر مذاکرات را بر
عهده داشت. شرح سیر مذاکرات آن زمان و اتفاقاتی که در مسیر مذاکرات تا سال 84
افتاد از حوصله بحث خارج است اما نگاهی به دست آورد های آن دوره نشان دهنده ی
روندی است که در آن زمان در پیش گرفته شد و در حقیقت عقب نشینی به طور مستمر
برقرار بود، دیپلماسی ای که نتیجه ی آن تصویب 6 قطعنامه از سوی شورای حکام آژانس
بین المللی انرژی اتمی و تعلیق بسیاری از فعالیت های هسته ای ایران شد. البته این
روند عقب نشینی و زیان های فراوانی که برای کشور در مسیر پیشرفت ایجاد کرد، دارای
یک مزیت هم بود که رهبر انقلاب به آن، به درستی اشاره کردند:
" این فرایند عقب‌نشینى البته براى ما یک فایده‌اى داشت این که هم خودمان
وعده‌ها و حرفهاى رقباى اروپایى و غربى را تجربه کردیم، هم افکار عمومى دنیا تجربه
کرد."
در هر حال در مقطع اول مذاکرات در فاصله ی سال های 81 تا 84، تیم مذاکره کننده ی
هسته ای ایران، دیپلماسی تعامل و عقب نشینی درمقابل غرب را در دستور کار خود قرار
داد و نتیجه ی این نوع از دیپلماسی چیزی جز تعلیق همه ی فعالیت ها و قرار گرفتن
ایران در محور شرارت توسط استکبار جهانی نبود.
مقطع دوم در فاصله ی سال های 84 تا 92 تعریف می شود، یعنی از زمانی که با هشدار
جدی رهبر انقلاب مبنی بر این که اگر تعلیق و عقب نشینی پایان نیابد خود شخصا وارد
میدان می شوند و این که متوقف ساختن عقب نشینی باید درهمان دولتی صورت پذیرد که در
آن عقب نشینی اتفاق افتاد.
طولانی ترین مقطع مذاکرات هسته ای ایران و 1+5، دارای روندی متفاوت از دوران قبل
بود. با روی کار آمدن دولت نهم، روند عقب نشینی تغییر کرد و دیپلماسی مقاومت در
برابر زیاده خواهی های غرب و استکبار آغاز شد. روندی که برخلاف نظر عده ای، نه
تنها باعث منزوی شدن ایران نشد، بلکه روند شتابنده ی پیشرفت علمی در منطقه و دنیا
را در پیش داشت و باعث ایجاد جوانه های امید در دل ملت ایران و تمامی مستضعفان و
ملت های آزادی خواه جهان شد. در این مقطع، تیم دیپلماسی هسته ای و دولت مستقر،
اعتقادی به دست یابی صرف به نتیجه نداشتند چرا که بر این عقیده بودند که از دست
دادن همه ی دستاورد های معنوی و مادی ( به خصوص پیشرفت های هسته ای) به خاطر رسیدن
به نتیجه، اساسا تفکری اشتباه است و باعث پیشروی بیشتر دشمن خواهد شد. نتیجه ی این
تفکر، همچنان که گفته شد، پیشرفت های حیرت انگیز و پر شتاب در زمینه ی انرژی هسته
ای و دیگر زمینه های علمی بود و آن چنان برای دشمنان این ملت سنگین و دردناک بود
که باعث شد دست به حذف فیزیکی دانشمندان هسته ای برجسته کشور بزنند.
مقطع سوم با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید آغاز شد. رئیس جمهور روحانی که در 24
خرداد 92، منتخب مردم شد، همان کسی بود که در مقطع اول، ریاست تیم مذاکره کننده
ایرانی را بر عهده داشت و طبیعتا، از روند مذاکرات به خوبی مطلع بود. از ابتدای
این دوره، مسئولیت روند مذاکرات از دبیر خانه ی شورای عالی امنیت ملی، به وزارت
امور خارجه واگذار شد. دولت جدید، در واقع نگاهی همانند مقطع اول مذاکرات به این
مساله داشت و پس از چند دور مذاکره و رسیدن هر دو طرف به توافق در روند مذاکرات آن
هم پس از حدود 10 سال عدم نتیجه بخشی سیر مذاکرات، این نکته را مشخص کرد که نگاه
تیم مذاکره کننده آن است که حل مسائل اقتصادی از مساله ی هسته ای و دستاورد های آن
مهم تر است و تعامل و عقب نشینی در این مساله باعث بهبود روابط ایران و غرب خواهد
شد و به تبع آن تحیم ها لغو و مسائل اقتصادی برطرف خواهد شد. در حقیقت دولت یازدهم
حل مساله اقتصادی را در گرو برقراری رابطه خوب با غرب می داند.
هر چند که تیم مذاکره کننده ی هسته ای، مدعی آن است که با این توافق، فعالیت های
هسته ای متوقف نخواهد شد و بلکه علاوه بر آن دیوار تحریم ها نیز ترک برداشته است؛
اما نگاهی دقیق به توافق نامه ی 4 صفحه ای میان ایران و 1+5 نشان دهنده ی آن است
که متاسفانه تیم جدید هسته ای، همان روندی را در پیش گرفته است که در مقطع
اول اتفاق افتاد. در هر حال با وجود اتفاقاتی که در چند ماه گذشته به وجود آمده
است، هنوز باید به تیم مذاکره کنده که به تعبیر رهبر انقلاب، فرزندان این ملت
هستند زمان داد و امیدوار بود که راه شهریاری ها و احمدی روشن ها با قوت ادامه
پیدا کند.
به قلم حمیده دهقان
